Odkąd Halle Berry zdobyła nagrodę dla najlepszej aktorki za film Czekając na wyrok, żadna inna czarnoskóra kobieta nie odebrała tej nagrody, co ona sama nazywa „rozdzierającym serce”.
Halle Berry całkowicie się wykluczyła.
Była chłodna marcowa noc w Hollywood w 2002 roku, a ona cieszyła się, że otrzymała swoją pierwszą nominację do Oscara w kategorii najlepszej aktorki za rolę kelnerki, która miała romans z katem swojego skazanego męża w mrocznym dramacie Marka Forstera Czekając na wyrok.
Rywalizując z Nicole Kidman (Moulin Rouge), Judi Dench (Iris), Sissy Spacek (W sypialni) i Renée Zellweger (Dziennik Bridget Jones), Berry była dopiero siódmą afroamerykańską aktorką w historii nominacji. Zwycięstwo w tej kategorii pozwoliłoby jej zapisać się w annałach historii jako pierwszej czarnoskórej zwyciężczyni.
Ale Berry nigdy nie sądziła, że tak się stanie.
„W tamtych czasach, jeśli nie zdobyło się Złotego Globu, nie dostawało się Oscara” – powiedziała 55-letnia Berry w niedawnej rozmowie telefonicznej, nawiązując do Złotego Globu, który przegrała z Spacek. „Więc pogodziłam się z myślą: ’Fajnie jest tu być, ale nie wygram’”.
Jednak wtedy zwycięzca nagrody dla najlepszego aktora z poprzedniego roku, Russell Crowe, otworzył kopertę i wyczytał jej nazwisko, a kamera zrobiła zbliżenie na jej zapłakaną, zszokowaną twarz. Po chwili zebrała się w sobie, po czym weszła na scenę w swojej kultowej już sukni od Elie Saab, z obszernym, bordowym trenem, który ciągnął się za nią, a oklaski nie ustawały.
Łzy wciąż płynęły jej po policzkach, a ręce drżały, gdy kurczowo ściskała statuetkę. Nie przygotowała przemówienia. Nie miała też listy osób, którym mogłaby podziękować. „Nie mam żadnych wspomnień z tego wydarzenia” – powiedziała Berry.
„Nie wiem nawet, jak się tam znalazłam. To był moment całkowitego zamroczenia. Pamiętam tylko, że Russell Crowe powiedział: ‘Oddychaj’. Potem miałam w ręku złotą statuetkę i po prostu zaczęłam mówić”.
Zadedykowała tę chwilę Dorothy Dandridge, która w 1955 roku została pierwszą
Afroamerykanką nominowaną w kategorii najlepsza aktorka (za film Carmen Jones), a także innym wcześniejszym afroamerykańskim nominowanym, takim jak Diahann Carroll i Angela Bassett.
„Ta chwila jest o wiele większa niż ja” – powiedziała Berry, dodając: „To dla każdej bezimiennej, beztwarzowej kolorowej kobiety, która ma teraz szansę, ponieważ te drzwi zostały dziś otwarte”.
W pewnym momencie wyjrzała na balkon i zauważyła Sidneya Poitiera, który w 1964 r. jako pierwszy czarnoskóry mężczyzna otrzymał Oscara dla najlepszego aktora za film Lilie polne, a tego wieczoru odebrał nagrodę honorową.
„To było bardzo wyjątkowe, że on tam był” – powiedziała Berry w wywiadzie, kilka tygodni po tym, jak zmarł w styczniu w wieku 94 lat. „On i Dorothy Dandridge pozwolili mi marzyć poza moim własnym podwórkiem i uwierzyć, że mały czarny dzieciak z Cleveland może tego dokonać”.
Kiedy po około trzech minutach orkiestra zasygnalizowała jej, żeby kończyła, nie zgodziła się.
„Minęły 74 lata” – powiedziała na scenie, nawiązując do wszystkich ceremonii, podczas których nagrodę otrzymywała biała aktorka. „Muszę wykorzystać ten czas”. (To był wieczór długich przemówień, które trwały cztery godziny i 23 minuty i były najdłuższymi w historii Oscarów).
Kilka chwil później ten wieczór znów przeszedł do historii: Denzel Washington został drugim Afroamerykaninem, który otrzymał nagrodę dla najlepszego aktora za rolę skorumpowanego policjanta w filmie Dzień próby, dzięki czemu ceremonia w 2002 roku była pierwszym i jedynym przypadkiem, kiedy obie najważniejsze nagrody aktorskie trafiły do rąk kolorowych aktorów.
W ciągu 20 lat, które upłynęły od tamtej nocy, Oscary zdobyło zaledwie 12 innych czarnoskórych aktorów. Chociaż dwóch mężczyzn – Jamie Foxx i Forest Whitaker – dołączyło do grona afroamerykańskich zwycięzców w kategorii najlepszy aktor, żadna inna czarnoskóra kobieta nie została uznana za najlepszą aktorkę, a dopiero po ośmiu latach od zwycięstwa Berry kolejna czarnoskóra kobieta otrzymała nominację w tej kategorii (Gabourey Sidibe za film Precious w 2010 roku).
„To nie otworzyło drzwi” – powiedziała Berry. „Fakt, że nie ma nikogo, kto stałby obok mnie, łamie mi serce”.
Mia L. Mask, profesor filmu w Vassar College i autorka książki Divas on Screen: Black Women in American Film, powiedziała, że zwycięstwo Berry jest szczególnie godne uwagi, ponieważ pojawiło się w czasach, gdy w filmie brakuje ról dla czarnoskórych mężczyzn, a jeszcze mniej dla czarnoskórych kobiet.
„Aby kobieta o odmiennym kolorze skóry mogła wygrać, sam film musi być dobry i odpowiadać wrażliwości członków Akademii” – powiedziała Berry. „I gra aktorska musi być dobra”.
Zauważyła, że role historycznie dostępne dla Afroamerykanów były w dużej mierze odosobnionymi postaciami zależnymi od białych dobroczyńców, tak jak w przypadku niektórych ról, za które czarni aktorzy zdobyli Oscary przed Berry: Mammy Hattie McDaniel w Przeminęło z wiatrem i złota rączka Poitiera w Liliach polnych.
Cielesna natura najważniejszego związku w Czekając na wyrok pomiędzy postacią Berry, Leticią, a Billy’m Bobem Thorntonem, Hankiem, białym funkcjonariuszem służby więziennej, była przedmiotem krytyki ze strony innej czarnoskórej aktorki, Angeli Bassett, która w czerwcu 2002 roku powiedziała Newsweekowi, że odrzuciła rolę, ponieważ „nie zamierza być prostytutką w filmie”. (Bassett nie odpowiedziała na prośbę o komentarz do tej historii).
Zaznaczając, że nie „zazdrości Halle jej sukcesu”. Bassett powiedziała wtedy: „Nie mogłam tego zrobić, ponieważ jest to taki stereotyp na temat czarnych kobiet i seksualności”. (Tom Ortenberg, prezes firmy Lionsgate Films, która wyprodukowała film, powiedział później, że Bassett nigdy nie zaproponowano roli Leticii, która zresztą nie była prostytutką).
Mask powiedział, że dzisiejsi widzowie są bardziej wyczuleni na sztuczność Czekając na wyrok niż 20 lat temu, szczególnie na sceny w restauracji i więzieniu, które są uderzająco słabo zaludnione, nawet jak na wiejską Georgię. Bohaterka Berry nie ma żadnego kościoła, szkoły czy grupy obywatelskiej, do której mogłaby się przyłączyć.
„Nie jest wiarygodne, że młoda kobieta – zwłaszcza tak atrakcyjna jak Leticia Berry – mogłaby żyć w izolacji, bez żadnej czarnej społeczności” – powiedziała.
W artykule opublikowanym w 2004 roku o Quarterly Mask zauważyła, że film, którego akcja rozgrywa się w miasteczku w stanie Georgia w latach dziewięćdziesiątych, jest również problematyczny ze względu na jego goniące za niezdrową sensacją podejście do seksualności kobiet z klasy robotniczej w kontekście amerykańskich stosunków rasowych.
„Wielu widzów zinterpretowało sceny seksu w filmie jako reprodukcję pornograficznego spojrzenia na ciało czarnej kobiety, tym samym ponownie piętnując czarną kobiecą seksualność” – napisała.
Berry powiedziała, że jest świadoma krytyki i że „absolutnie” dziś przyjęłaby tę rolę.
„Pokochałam tę postać od momentu, kiedy przeczytałam scenariusz” – powiedziała. „Pomyślałam, że ta historia jest ważna i poruszyła mnie. Więc gdybym przeczytała to dzisiaj i poczuła to samo, a myślę, że tak – absolutnie”.
Berry powiedziała, że chociaż z pewnością świętowała swoje milowe zwycięstwo, była zdeterminowana, aby nie pozwolić na to, by zmieniło ono rodzaje ról, które przyjmuje. „Trzeba pozostać wiernym temu, co doprowadziło nas do tego miejsca, w którym otrzymaliśmy tę nagrodę” – powiedziała. „A dla mnie było to podejmowanie ryzyka i robienie rzeczy poza schematami”.
Ale, podkreśliła Berry, fakt, że żaden Afroamerykanin nie zdobył najwyższej aktorskiej nagrody Akademii dla kobiet w ciągu ostatnich dwóch dekad, nie powinien odbierać niczego kobietom takim jak Lena Waithe i Viola Davis, które tworzą „cudowne, wspaniałe prace”.
„Nie zawsze możemy oceniać sukces czy postęp na podstawie tego, ile mamy nagród” – powiedziała. „Nagrody są lukrem na torcie – to twoi rówieśnicy mówią, że byłeś wyjątkowo doskonały w tym roku – ale czy to oznacza, że jeśli nie dostaniemy tego wyjątkowo doskonałego wyróżnienia, to nie byliśmy rewelacyjni, nie odnieśliśmy sukcesu i nie zmieniamy świata naszą sztuką, a nasze możliwości nie rosną?”.
Jeszcze ważniejsza od statuetki w jej sypialni jest praca, którą udało jej się wykonać w ciągu następnych lat. Niedawno wyreżyserowała swój pierwszy film, dramat o mieszanych sztukach walki Bruised, który od listopada można oglądać na Netfliksie.
Dwadzieścia lat temu czarnoskóra kobieta reżyserująca film o tematyce walki? „Nie sądzę, żebym była w stanie to ogarnąć. To dla mnie dowód na to, że wszystko się zmienia”.
Sprostowanie: 25 marca 2022 r.
We wcześniejszej wersji tego artykułu błędnie opisano osiągnięcia Hattie McDaniel i Sidneya Poitiera. Byli oni dwoma czarnoskórymi aktorami, którzy otrzymali Oscary przed Halle Berry; nie byli jedynymi.
