Ukiyo-e ma swój początek w Japonii okresu Edo (1603-1868), kiedy stało się formą rozrywki dla zwykłych ludzi. Technika ta dotarła na zachód i wywarła ogromny wpływ na tamtejszych impresjonistów. Artykuł ten przybliża proces wykonywania drzeworytów oraz przedstawia sylwetki znanych drzeworytników, których umiejętności zostały uznane na całym świecie.
Historia ukiyo-e – rozrywka mieszczaństwa
Mówi się, że drzeworytnictwo rozpowszechniło się w Japonii właśnie w okresie Edo. Wcześniej jedynie zamożne osoby mogły cieszyć się sztuką. Jednakże, w okresie Edo stało się możliwe produkowanie tanich odbitek drzeworytniczych na masową skalę, w związku z czym ich popularność wśród mieszczaństwa rosła w szalonym tempie.
Za początek ukiyo-e uznaje się drugą połowę XVII wieku. Przed masową produkcją drzeworytów istniały jedynie obrazy malowane ręcznie. Tematy podejmowane na drzeworytach były bardzo różnorodne – od życia codziennego mieszkańców Edo (dzisiejszego Tokio), przez krajobrazy, sceny ze sztuk teatralnych czy literatury klasycznej, poezję, zwyczaje, lokalne legendy czy historie kochanków, aż po portrety, martwą naturę, elementy zaczerpnięte z kultury zachodniej, sceny religijne czy obrazy domu cesarskiego.
Słynni drzeworytnicy
1. Katsushika Hokusai
Hokusai jest jednym z najbardziej znanych japońskich artystów ukiyo-e, tworzącym w późnym okresie Edo od XVIII do początku XIX wieku. Arcydzieła Hokusaia, takie jak seria „36 widoków na górę Fuji”, miały znaczący wpływ na zarówno sztukę japońską, jak i międzynarodową. Hokusai dożył 88 lat i mówi się, że pozostawił po sobie ponad 30 tysięcy dzieł. Jego styl był dynamiczny i realistyczny. Światowej sławy malarze tacy jak Vincent Van Gogh czy Paul Cezanne tworzyli pod wpływem jego sztuki.
2. Hiroshige Utagawa
Był aktywnym twórcą okresu Edo, który żył w latach 1797-1858. Stworzył wiele ważnych dzieł, lecz jego najbardziej znanym jest seria drzeworytów „Pięćdziesiąt trzy stacje na gościńcu Tokaido”. Zaprezentowana w 1833 roku, seria ta stała się rewolucyjnym dziełem, które ustanowiło pejzaż jako jeden z najbardziej popularnych gatunków w świecie ukiyo-e.
Styl Hiroshige Utagawy polega na odtworzeniu naturalnej perspektywy oraz drobiazgowości. Jego dzieła są przesiąknięte emocjonalną atmosferą.
3. Utamaro Kitagawa
Pozostawił po sobie dużą liczbę obrazów przedstawiających portrety kobiet, które są nazywane bijinga (obrazy pięknych kobiet). Styl Utamaro cechuje się zmysłowym oddaniem kobiecego piękna. Jego realistyczne przedstawienia kobiet z różnych warstw społecznych stały się bardzo popularne i ugruntowały jego pozycję jako drzeworytnika ukiyo-e. Wykorzystywał prostytutki oraz kurtyzany jako motywy na jego obrazach, przedstawiając piękne kobiety o zmysłowych wyrazach twarzy.
Sharaku Tōshūsai
Był artystą połowy okresu Edo. Znany jest jako zagadkowy malarz, który pozostawił po sobie wiele tajemnic. W krótkim okresie dziesięciu miesięcy stworzył serię portretów aktorów teatru kabuki oraz kilka innych dzieł, po czym nagle przestał malować i zniknął.
Stworzył ponad 145 dzieł. Jego najsłynniejszym dziełem jest „Ichikawa Ebizō IV jako Takemura Sadanoshin”.
Edouard Manet i wpływ drzeworytów na jego sztukę
Był artystą tworzącym w XIX wieku we Francji. Artyści z tamtych czasów bardzo często czerpali inspirację ze sztuki japońskiej, a Manet był jednym z nich. Zyskał rozgłos dzięki obrazowi „Olimpia”, który został skrytykowany jako połączenie sztuki zachodniej z japonizmem.
Proces powstawania drzeworytów
Istnieją trzy główne procesy w Ukiyo-e: szkicowanie, rzeźbienie i drukowanie na papierze. Każdy z tych procesów jest wykonywany przez innego rzemieślnika, a praca jest dzielona między nich. Osoba odpowiedzialna za szkicowanie to eshi, rytownik (rzeźbiarz) to inaczej horieshi, a specjalistę od drukowania nazywa się surieshi.
- Rzeźbienie
Pierwszym procesem jest szkicowanie, a następnie wykonuje się rzeźbienie. Kiedy artysta stworzy już wstępny szkic, do akcji wkracza rytownik, który rzeźbi w drzeworycie, wiernie naśladując linie szkicu. Ponieważ rzeźbienie może wymagać więcej niż jednego bloku drewna, zazwyczaj nie jest wykonywane przez jedną osobę, ale przez kilka.
Sposób podziału pracy zależy od zdolności rzemieślników. Najważniejsze części pracy są wykonywane przez wykwalifikowanych specjalistów, podczas gdy prace pomocnicze, takie jak tworzenie tła, są zazwyczaj wykonywane przez mniej doświadczonych rzemieślników. Praca wykonywana jest więc przez wielu pomocników, którzy wspierają wykwalifikowanego rzemieślnika.
- Drukowanie
Gdy drewniane bloki są już gotowe, drukarz nanosi na nie ostateczne poprawki. Potem odbywa proces nanoszenia kolorów na klocek drzeworytniczy i drukowania ich na papierze. Jest to trudna praca wymagająca dużego doświadczenia. Stworzenie płynnych przejść między kolorami poprzez odpowiednie nałożenie pigmentów i ich rozmieszczenie wymaga wysokiego poziomu umiejętności drukarskich.
Ukiyo-e jest procesem druku wielobarwnego. Oznacza to, że dla każdego koloru potrzebny jest inny blok, a kolory są nakładane jeden po drugim. Należy więc uważać, aby nie pomylić kolorów, gdyż może to zepsuć cały proces.
Po tych kilku procesach ukiyo-e jest ostatecznie ukończone.
Tradycyjna sztuka japońska - urok ukiyo-e
Ukiyo-e jest uznawaną na całym świecie tradycyjną formą sztuki istniejącą od okresu Edo. Rzemieślnicy, którzy przekazują wspaniałą technikę tworzenia ukiyo-e, mają do odegrania ważną rolę jako nosiciele kultury. Nawet dziś istnieją rzemieślnicy, którzy kontynuują produkcję drzeworytów. Te skomplikowane i szczegółowe techniki są poza możliwościami naśladowania przez zwykłego człowieka.
Więcej na temat procesu powstawania ukiyo-e można dowiedzieć się w muzeach, więc jeśli jesteś zainteresowany, odwiedź jedno z nich!
